Jan Brzechwa na straganie: tekst i geneza wiersza
Wiersz „Na straganie” autorstwa Jana Brzechwy to prawdziwy klejnot literatury dziecięcej, który od pokoleń bawi i uczy najmłodszych czytelników. Jego geneza sięga roku 1938, kiedy to utwór po raz pierwszy ukazał się w tomiku „Tańcowała igła z nitką”. Od tamtej pory „Na straganie” stał się nieodłącznym elementem kanonu polskiej poezji dla dzieci, doceniany za swój niepowtarzalny humor, lekkość oraz mądrość ukrytą w prostych słowach. Tekst wiersza opisuje barwne i pełne życia sceny z targu, gdzie warzywa ożywiają się i prowadzą między sobą ożywione dyskusje, pełne przekomarzań i żartów. Ta niezwykła antropomorfizacja sprawia, że nawet najbardziej niepozorne warzywa zyskują ludzkie cechy i emocje, co czyni lekturę niezwykle angażującą.
Pełny tekst wiersza „Na straganie” Jana Brzechwy
Na straganie w dzień targowy takie słyszy się rozmowy:
„Gonet, prychacz, warzywa! Co za czasy, co za żywa!
Pan tak więdnie, panie koprze, ach, co z tego będzie, boże?
A szczypiorek, choć zielony, jest za młody, wciąż spragniony.”
„Spójrz na rzepę” – krzyknął groch – „ta jest krzepka, nie ma proch!”
Groch zielony, groch czerwony, groch w łupinie, groch w łuskach,
Groch na straganie, jakżeś ty jest wielki, jakżeś ty jest gładki,
Jakżeś ty jest okrągły, jakżeś ty jest słodki!
„A co ja?” – pyta pietruszka – „czyż nie jestem ludzka?”
„Blada, chuda, spać nie może” – mówi burak – „jakżeż może?”
„A ja?” – pyta cebula – „czyż nie jestem królowa?”
„Ja, fasola, z chłopa przyszłam, ale nie mam nic do zrobienia.”
„Ja, brukselka, choć malutka, nie dam się!”
„A ja, marchewka, jestem zdrowa, jestem piękna, jestem młoda!”
„A ja, kapusta, jestem duża, jestem mądra, jestem stara!”
Wtem z kąta się wychyla seler, coś go nęka, coś go gnębi,
Coś go w sercu ściska, dusi, coś go w gardle dławi, dusi.
I powiada seler z jękiem: „A to feler, a to feler!”
I tak sobie warzywa kłócą się i wadzą,
I tak sobie dzień targowy w kłótniach spędzają.
Lecz gdy słońce zaczyna zachodzić,
I gdy sprzedawca zaczyna pakować,
Wtedy wszystkie warzywa milkną,
I wtedy wszystkie warzywa się boją,
Bo wiedzą, że ich los jest niepewny,
Bo wiedzą, że ich los jest straszny.
I wtedy seler znowu powiada:
„A to feler, a to feler!”
Analiza wiersza: warzywa i ich „rozmowy”
Wiersz Jana Brzechwy „Na straganie” to mistrzowskie studium charakterów, choć w roli głównej występują warzywa. Każde z nich otrzymuje unikalny głos i osobowość, odzwierciedlającą jego cechy, ale także ludzkie przywary i aspiracje. Koperek narzeka na przemijanie, szczypiorek czuje się niedoceniony, a rzepa chwali się swoją krzepkością. Groch, z dumą prezentując swoją różnorodność, podkreśla swoją urodę i okrągłość. Pietruszka, blada i chuda, wyraża niepokój, podczas gdy burak ironicznie komentuje jej stan. Cebula czuje się jak królowa, a fasola, mimo swojego chłopskiego pochodzenia, nie widzi dla siebie miejsca. Brukselka, mimo niewielkich rozmiarów, deklaruje swoją niezłomność, a marchewka podkreśla swoją młodość i piękno. Kapusta, jako najstarsza i największa, uważa się za mądrą i doświadczoną. Te barwne dialogi tworzą żywy obraz targowiska, gdzie każdy chce się wyróżnić, pochwalić i podważyć wartość innych. W tej pozornej kłótni kryje się jednak głębsza refleksja nad ludzką naturą, potrzebą uznania i lękiem przed nieuchronnością losu.
Ukryty morał i humor w „Na straganie”
Personifikacja warzyw – od marchewki po pietruszkę
Jan Brzechwa w „Na straganie” wykorzystuje personifikację jako kluczowy środek artystyczny, nadając warzywom ludzkie cechy i emocje. Marchewka, dumna ze swojej urody i młodości, przemawia z pewnością siebie. Pietruszka, blada i chuda, wyraża niepokój i bezsenność, co jest trafnym odzwierciedleniem jej wyglądu. Rzepa z kolei jest prezentowana jako symbol siły i krzepkości. Nawet tak niepozorne warzywa jak koperek czy szczypiorek otrzymują swoje „ludzkie” charaktery – koperek narzeka na przemijanie, a szczypiorek czuje się niedoceniony. Groch chwali się swoją wielkością i okrągłością, podczas gdy burak z pewną ironią komentuje stan pietruszki. Cebula uważa się za królową, a fasola czuje się zagubiona. Brukselka, mimo swoich małych rozmiarów, deklaruje swoją odwagę. Ta niezwykła galeria postaci sprawia, że wiersz staje się nie tylko zabawną opowieścią, ale także lustrem ludzkich relacji, aspiracji i niepewności.
Rymy, rytm i ponadczasowa puenta „a to feler”
Kluczowym elementem, który sprawia, że wiersz Jana Brzechwy „Na straganie” jest tak uwielbiany przez pokolenia, jest jego melodyjność i rytm. Utwór oparty jest na ponad dwudziestu dwuwersowych strofach z wyraźnym, ośmiosylabowym rytmem, co ułatwia zapamiętywanie i sprawia, że dzieci chętnie go recytują. Zastosowane przez Brzechwę rymy żeńskie, proste epitety oraz powtarzalność fraz nadają wierszowi płynność i lekkość. Jednak prawdziwą wisienką na torcie jest charakterystyczna puenta, powtarzana przez selera: „a to feler”. Ta krótka, czterosylabowa fraza, wypowiadana z westchnieniem, stanowi idealne podsumowanie często absurdalnych kłótni i pretensji warzyw. W prosty sposób conveyuje ona myśl o nieuchronności losu, o tym, że mimo wszelkich starań i przechwałek, pewne rzeczy po prostu są poza naszą kontrolą. Jest to zarówno humorystyczny komentarz do sytuacji na straganie, jak i uniwersalny morał o przemijaniu i niepewności życia.
Edukacyjny potencjał wiersza: „Na straganie” dla dzieci
Materiały do druku: ilustracje warzyw i tekst
Wiersz Jana Brzechwy „Na straganie” to nie tylko doskonała zabawa, ale również cenne narzędzie edukacyjne. Wiele stron internetowych oferuje możliwość pobrania tekstu wiersza do druku wraz z kolorowymi ilustracjami warzyw. Te materiały są niezwykle pomocne w pracy z dziećmi, zwłaszcza w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Ilustracje przedstawiające poszczególne warzywa – od marchewki, przez pietruszkę, po kapustę i selera – pozwalają dzieciom na wizualne zapoznanie się z ich kształtami i nazwami. Daje to możliwość połączenia nauki czytania i pisania z rozwijaniem wiedzy o otaczającym świecie i zdrowym odżywianiu. Dostępność materiałów do druku otwiera drzwi do wielu kreatywnych aktywności, które angażują dzieci i sprawiają, że nauka staje się przyjemnością.
Jak wykorzystać wiersz w nauce i zabawie?
Wiersz „Na straganie” Jana Brzechwy oferuje szerokie pole do popisu dla rodziców i nauczycieli, chcących włączyć go w proces edukacji i zabawy z dziećmi. Poza samym czytaniem i recytowaniem, można wykorzystać ilustracje warzyw do druku do tworzenia kolorowanek, które nie tylko rozwijają zdolności manualne, ale także utrwalają znajomość nazw i wyglądu poszczególnych warzyw. Co więcej, dzieci mogą same pokolorować warzywa, a następnie wykorzystać je do inscenizacji wiersza, wcielając się w role poszczególnych bohaterów. To doskonały sposób na rozwijanie wyobraźni, umiejętności aktorskich i pewności siebie. Wiersz można również wykorzystać do nauki języka polskiego – analizując rymy, rytm, a także omawiając znaczenie poszczególnych słów czy zwrotów. W ten sposób, poprzez zabawę i kreatywne podejście, dzieci mogą nie tylko poznać klasykę literatury dziecięcej, ale także poszerzyć swoją wiedzę o świecie i rozwijać kluczowe umiejętności.
Jan Brzechwa i klasyka literatury dziecięcej
Jan Brzechwa to postać, która na stałe wpisała się w annały polskiej literatury dziecięcej. Jego wiersze, takie jak właśnie „Na straganie”, cechują się niezwykłą umiejętnością łączenia humoru z mądrością, tworząc utwory, które bawią najmłodszych, a jednocześnie przekazują im ważne wartości i wiedzę o świecie. „Na straganie” jest doskonałym przykładem tego mistrzostwa – barwne dialogi warzyw, pełne przekomarzań i ludzkich emocji, skrywają w sobie uniwersalne prawdy o przemijaniu i nieuchronności losu, podsumowane przez charakterystyczną puentę selera „a to feler”. Wiersz ten, opublikowany w 1938 roku w tomiku „Tańcowała igła z nitką”, od razu zyskał ogromną popularność i do dziś pozostaje jednym z najchętniej czytanych i recytowanych utworów dla dzieci. Jego ponadczasowość polega na prostocie języka, melodyjności, rytmie oraz trafności obserwacji ludzkich zachowań, które Brzechwa zręcznie przenosi na świat warzyw. To właśnie ta klasyka literatury dziecięcej sprawia, że twórczość Jana Brzechwy jest nie tylko źródłem rozrywki, ale także ważnym elementem kształtującym wyobraźnię i wrażliwość młodych czytelników.
Dodaj komentarz